Në Zonën e Akullt

Joyce Carol Oates

(Xhois Kerël Outs)

Në Zonën e Akullt

            Motra Irenë, një grua e gjatë, e shkathët dhe rreth të tridhjetave kishte një pamje që të tërhiqte vëmendjen: serioze, sytë e hirtë e të sertë, hundë të gjatë e të hollë dhe një fytyrë përsiatëse, të dylltë. Po ta shihje në kohën e duhur dhe nga një kënd i përshtatshëm, ishte tërheqëse. Në të gjitha shkollat ku kishte dhënë mësim më parë, kishte shfrytëzuar nga pak faktin që ishte një murgeshë e re dhe e zgjuar.

            Tani jepte mësim në një universitet të ri dhe në një botë krejtësisht të re. Kishte dëgjuar, dhe sigurisht që ishte e vërtetë, se administrata jezuite e këtij universiteti e kishte marrë në punë në çastet e fundit që të kursenin buxhetin dhe të shmangnin emërimin e një njeriu që dyshohej se nuk ishte fetar i devotshëm. Motra Irenë lutej të kishte energjitë e nevojshme që të mund të përballonte semestrin e parë. Mësimdhënien s’e kishte problem. Sapo qëndronte para klasës ndihej e zonja për gjithçka. Ishte bota përtej mureve të klasës që e pështjellonte dhe e turbullonte, paçka se fytyra e saj nuk zbulonte asnjë nga shkaqet: cinizmim mes kolegëve, mospërfilljen e shumë studentëve dhe, mbi të gjitha, shikimet që i hidhnin e sikur i thonin se asgjë nuk mund të pritej prej saj ngaqë ishte murgeshë. Këto ia merrnin energjitë e forcën. Nganjëherë kishte idenë se ndodhej në gjyq dhe akuzat që bënte ndaj vetes s’ishin gjë tjetër veçse akuzat e rëndomta që bëheshin nga njerëzit fajtorë. Por kur ndodhej para klasës s’kishte kohë të shqetësohej apo të merrej me kontradiktat që kishte në kokë. Përfundimisht ishte shndërruar në një figurë që jetonte vetëm për të mirën e të tjerëve, në një instrument përmes të cilit faktet kumtoheshin.

            S’kishte as dy javë që kishte filluar semestri, kur vuri re në klasë një student të ri: imcak, bjond dhe me një fytyrë të zbehtë e pa shprehje—jo e rastit, por e qëllimshme—e me një pamje të ndrydhur e të ndërkryer. Edhe para se ai të ngrinte dorën, ajo po e vështronte me bisht të syrit. Kur pa krahun që i dridhej në ajër, sikur të kishte humbur kontrollin mbi të, ajo, pa ngurruar, i tundi kokën në shenjë miratimi.

            - Motër, si mund të pajtohet kjo me vizionin e Shekspirit te tragjedia “Hamleti”? Si ka mundësi që dy pikëpamje të kundërta të jenë brenda së njëjtës mendje?

            Studentët ia ngulën sytë disi të habitur. Ishte e çuditshme se jo vetëm nuk ishte student i kësaj klase, por edhe se sjellja e tij e shkujdesur të acaronte nervat.

            - Pikëpamjet e kundërta s’kanë nevojë të jenë në harmoni, - tha Motra Irenë duke u mbështetur te katedra. – Në një vepër Shekspiri mëton një pikëpamje dhe tjetër pikëpamje në një vepër tjetër. Pjesët nuk janë krijime të njëkohshme. Edhe po të jenë, nuk duhet të kërkojmë një lidhje. . .

            - Duhet ta kërkojmë lidhjen logjike, - e ndërpreu djali i ri. – Ideja e edukimit bazohet në lidhjen logjike, në rregullin, arsyen. . .

            Ajo e ngrysi fytyrën, jo për vete, pasi s’e çante kokën për vete, por për hir të tij. Megjithatë ai s’e vuri re.

            - Më tako pas mësimit, - i tha ajo.

            Pasi ra zilja djali nxitoi drejt saj.

            - Motra Irenë, mund të flasim tani? Dëgjova ca gjëra, gjëra interesante, - tha ai dhe ia nguli sytë. Diçka në fytyrën e saj e bëri të buzëqeshë. “Mund. . . të bisedojmë në zyrën tënde? A keni kohë?”

            Ajo vazhdoi rrugën drejt zyrës. U ul pranë tryezës, ndërsa djali i ri qëndroi në këmbë përballë saj. Për një çast qëndruan të ndrojtur e të heshtur.

            - Hëm, mendoj se e di. . . jam hebre, - tha ai.

            Motra Irenë e vështroi. “Po!” tha.

            - Nuk e di pse ndodhem në një universitet katolik? – tha e nënqeshi pa zë.    - Këtë don të dish?- e pyeti ajo e tundi kokën që të tregonte se nuk kishte asnjë ide, por ai, ulur në cep të një karrigeje me një mbështetëse të drejtë, u duk që s’e pa. Ajo e vuri re që ishte i ri, po nuk dukej i tillë. Në të dy anët e gojës i formoheshin viza të ashpra a thua se e kishte keqpërdorur disi atë gojë rinore. Lëkurën e kishte po aq të zbehtë sa të sajën dhe sytë i kishte të errëta dhe jo aq të përqendruar. Ai e vështronte rreth e qark, ndërkohë që zëri i tij i mbështolli të dy. Hera-herës zëri i dilte i çjerrët.

            - Dëgjo, sot bëra mirë që hyra në klasën tuaj! O Zot, ç’rastësi e bukur. Disa studentë idiotë thonin që je pedagoge e mirë. Ç’shaka! – thashë me vete. – Ata s’kanë ide se si është një pedagog i mirë? Por, po. . . dëgjo. . . po, nuk po tallem, ju jeni një pedagoge e mirë. Vërtet!

Motra Irenë vrenjti vetullat.

- Nuk e kuptoj plotësisht çdo të thotë e gjitha kjo.

Ai buzëqeshi dhe shpërfilli qëndrimin zyrtar të saj a thua se dinte më shumë.

           - Dëgjo, mora diplomën e shkollës së lartë në universitetin e Columbias, pastaj erdha këtu në këtë qytet të ndyrë. E di, e bëra me qëllim, doja të kthehesha këtu. Kam arsyet e mia. Kam marrë një bursë prej 3 mijë dollarësh, - tha ai dhe heshti që të shihte reagimin e saj. – Ti e di, me këtë bursë mund të shkoja ku të doja, por erdha dhe u regjistrova këtu. Shtëpia ime është në këtë qytet. Ky është viti i dytë dhe i fundit. Po punoj me temën e diplomës, desha të thosha punoja me temën e masterit, por në djall të vejë. Ajo që kërkoj është kjo: mund të regjistrohem në klasën tuaj? Mos është shumë vonë dhe ndoshta duhet leje e posaçme?

            Motra Irenë kishte ndjesinë se diçka e tij e nxiste, diçka shqetësuese që i kërkonte që të mos prekej nga ky familjaritet i befasishëm. Dukej sikur përpiqej të tregohej një qenie tjetër, por më i mirë, dhe dukej sikur fytyra e tij e hijshme, fëminore, gati-gati engjëllore, bënte ca marifete që t’ia largonte asaj vëmendjen nga fjalët që thoshte.

            - Studion për letërsi angleze? – pyeti ajo.

- Studioja për histori. Dëgjo, - tha ai dhe goja i mori një formë të çuditshme.

Iu zvogëlua dhe iu shndërrua në një ngërdheshje e cila bëri që vijat mbi gojë të thellohen si thika, - dëgjo, më përjashtuan.

            Ai u shtriq duke e parë. Kryqëzoi këmbët, nxori nga xhepi një paketë cigaresh dhe ia zgjati. Motra Irenë tundi kokën dhe shikimi i mbeti te duart e vogla e të fryra si  të një fëmije dhjetë vjeç. Dhe thonjtë i kishte të çuditshëm, bojë vjollcë. Iu desh jo pak kohë për të nxjerrë një cigare.

            - Vërtet, më përjashtuan. Ç’mendon për këtë?

- S’di ç’të them.

            - Punimi i tezës së Masterit po më ecte shumë bukur dhe bum menjëherë ky maskara, desha të them, më fal, ky profesor, nuk dua ta ndyej zyrën tënde me emrin e tij. . . filloi të bënte kritika, tha se disa gjëra janë të papranueshme, ai . . .

            Djali ngriti supet dhe u përkul përpara si në një parodi të fshehtë.

            - U grindëm. I fola sinqerisht, për gjëra që vetëm një njeri zemërgjerë mund t’i dëgjojë. Kjo gjë kërkon kurajë, apo jo? Po ai s’ka! Më përjashtoi nga programi i Masterit, prandaj dua të vazhdoj për anglisht tani. Letërsia është më e fisme se historia. Historia evropiane është një grumbul i madh plehrash që arrin deri në qiell. Zgjyrë dhe kufoma të kalbura, apo jo? Aristoteli thotë se poezia qëndron më lart se historia dhe ka të drejtë. Sot në klasën tënde kuptova se fusha ime është Shekspiri. Vetëm Shekspiri është. . .

            Motra Irenë e ndjeu që ai do të thoshte se vetëm Shekspiri është i barabartë me të. Ajo qe në gjendje të kapte këtë çast si edhe ngurrimin e tij, krahun gjysmë të  ngritur, ballin e vrenjtur e të mendueshëm, sytë e përqendruar. Pastaj ai e mendoi më mirë dhe nuk e përfundoi fjalinë.

            - Studentët e klasës tënde janë për t’u qarë hallin, këtë mund t’ju them. Ju jeni e re këtu, ndërsa unë kam një vit. . . Do t’i kisha përfunduar studimet vitin që shkoi, por im atë u sëmur e u shtrua në spital. Nuk munda të hyja në provime. Ç’ngatërresë, por jam në gjendje që ose ta përfundoj programin e anglishtes në një vit ose do të vdes. Mund ta bëj, mund të bëj gjithçka. Do të marr gjashtë lëndë njëkohësisht. . .

Ndaloi menjëherë, pa frymë. Motra Irenë u përpoq t’i buzëqeshte.

            - Atëherë, në rregull? Do më lejoni në klasë? Kam ngelur ndonjë çikë mbrapa?

            Ai nuk e vriste mendjen për vrazhdësinë e pyetjeve. Motra Irenë duke u ndier papritur e lodhur, tha:

            - Do t’ju jap një plan mësimor të kursit.

- Shkëlqyeshëm!

            U ngrit në këmbë gjithë vrull. Vështroi orarin e mësimeve teksa mërmëriste me vete e nxirrte klithma të gëzuara. Motra Irenë ndjeu se gaboi që e lejoi në klasën e vet, në një çast të tillë kur duhej të merrte një vendim të mençur. . . Por i erdhi keq për të. Të nesërmen ia mësoi emrin: Ellën Uajnstin.

            Pas kësaj dite, ajo hyri në klasë me një ndjesi entuziazmi. Përnjëherësh, kuptoi se Uajnstini ishte studenti më i zgjuar në klasë. Para se ai të vinte, nuk e kishte kuptuar se ç’gjë mungonte: një mendje që mund të vlerësonte të sajën. Brenda një jave mendja e tij e trazuar dhe e paqendrueshme armiqësoi të gjithë studentët. Edhe pse qëndronte i ulur në mes të klasës, dukej tërësisht i vetmuar, rrethuar nga bota e tij e vockël. Kur ai foli për “humanizmin e harbuar të Rilindjes së Lartë”, Motra Irenë iu tremb vetullave të kreshpëruara dhe buzëqeshjeve tallëse të studentëve të tjerë, që as sytë nuk ia hidhnin Uajnstinit. Donte ta mbronte, por asnjëherë nuk e mbrojti, sepse kishte një lloj harbutërie dhe zymtësie në njohuritë e tij, të cilat i përdorte si armë. Fliste me pasion për Niçen, Gëten, Frojdin deri sa Motra Irenë detyrohej që ta mbyllte diskutimin.

            Ajo mendonte shpesh për të. Një herë u përpoq të fliste për të me një murgeshë të re, me Motrën Karlotë, por gjithçka tingëlloi keq.

            - Jo, jo, ai është një student i shkëlqyer, - ngulmoi ajo. – Jam shumë e lumtur që është në klasën time. Por . .  ai mendon se idetë janë reale.

            Edhe pse Motra Karlotë e dashuronte letërsinë, e kishin detyruar të jepte aritmetikë në shkollën fillore gjatë katër viteve të fundit. Ndoshta ky do të ishte shkaku që tha prerazi: - Pse nuk mendon se idetë janë reale?

            Motra Irenë i dha një buzëqeshje miratuese, por sigurisht, nuk mendonte kështu: vetëm realiteti është real.

            Motrës Irenë gati sa s’i pushoi zemra kur Uajnstini ditën që duhej të dorëzohej detyra e parë me shkrim, nuk u paraqit në klasë; ajo që ndjeu nuk qe e panjohur. Filloi leksionin dhe po priste të hapej dera e ai i zhurmshëm të nxitonte drejt bankës me fytyrën ku i lexohej një ngërdheshje sikur kërkonte falje. Por nuk ndodhi kështu. Nëse e kishte mashtruar, i vinte inat me veten, jo si grua, por si pedagoge. Ai s’i kishte premtuar asgjë.

            Uejnstini iu shfaq ditën tjetër pranë shkallëve të ndërtesës së Arteve Liberale. Ndjeu dikë që po vraponte pas saj dhe thirrjen e mbytur: “Motra Irenë!” U kthye dhe pa djaloshin, me një qeshje të sikletshme që gulçonte. Kishte veshur një kostum blu me një kravatë e dukej si një plak imcak, pavarësisht fytyrës fëmijërore. Seç kishte diçka çuditërisht të dyshimtë dhe të brishtë.

            - Motra Irenë, duhet t’ju kërkoj falje, - e ngriti vetullat, buzëqeshi, një buzëqeshje e trishtë, mjerane, megjithatë konspirative.

                        - Detyra e parë me shkrim. . . jo në kohën e caktuar. . . i di rregullat tuaja. . . nuk e pranoni kur kalon dita. E di, është një rregull i saktë. Kështu do të veproj kur të dal mësues. Por e kisha të pamundur të vija në shkollë dje. Ka shumë, shumë. . .

            Ai mezi po mbushej me frymë. Befas Motra Irenë pati ndjesinë se po dallonte Uejnstinin e vërtetë: një i burgosur fshehur pas zërit plot besim.

            - Jeta familjare ka shumë probleme. Ndoshta ju s’e dini, desha të thosha. . .

            Asaj s’i erdhi mirë, por ndjeu dhembsuri për tërheqjen të tij, çka i solli ndërmend prindërit vite më parë kur përpiqeshin kush të fitonte më shumë dashurinë e saj. Ata ishin qaramanë, ankoheshin dhe nga nevoja e tyre për dashuri, kjo vajzë (emri i saj kishte qenë Ivonë) u bë më e fortë se ata dhe i përbuzte lotët ngaqë kishte parë shumë. Por Uejnstini ishte ndryshe. Ai nuk ishte thjesht i dobët, ndoshta s’ishte aspak i tillë, por kishte një shpirt të trazuar. Asaj i erdhi keq.  

            - Mund ta dorëzosh detyrën sot nëse e ke, - i tha ajo me vetulla të ngrysura. Goja e Uejnstinit mori formën e një ngërdheshje dyshuese.

            - Shkëlqyeshëm! Shkëlqyeshëm! – tha ai. – Jeni shumë e arsyeshme. Motra Irenë duhet të them, dua të them. . .  Nuk e prisja, vërtet. . . – e filloi të rrëmojë brenda një çante të vjetër. Ajo priti. Priste për ndonjë justifikim tjetër, e sigurt që s’e kishte mbaruar detyrën, por ai papritmas u drejtua dhe i zgjati diçka.

            - Ja! Shkrova tridhjetë faqe në vend të pesëmbëdhjetë që ishte kërkesa, - tha.            Ishte mjaft i emocionuar e faqet i ishin mbushur me pulla rozë e të bardha.

            - Ju mund të jeni diametralisht kundër interpretimit tim. . . e pres këtë, në të vërtetë, jam i bindur që kështu do të ndodhë, por më lejo të paralajmëroj: unë kam dëshminë e saktë, pikërisht në vetë dramën!

            Ai shfletoi faqet e një libri që mbante në dorë e zëri iu bë më i fortë e më çjerrës. E habitur, Motra Irenë donte t’i vinte dorën mbi gojë dhe ta qetësonte.

            - Dëgjoni, - foli ai duke marrë frymë me vështirësi, - mund të vazhdoj të flas me ju? Këtë orë kam një lëndë që e urrej, nuk kam durim të rri në klasë! A mund të rri e të flas më mirë me ju?

            Ajo ia nguli sytë titullit të detyrës: “Melodia erotike te Romeo e Xhuljeta”, nga Ellën Uejnstini, i Riu.

            - Mirë? – tha ai. – A mund të ecim këtu përreth? Kam nevojë të flas me ju rreth tezave që diskutuat në klasë.

            Ajo ngurroi të ecte me të, por ai nuk e vuri re. Ecën ngadalë poshtë hijeve të kompleksit të godinave. Uejnstini fliste pa pushim; Motra Irenë nuk dëgjoi asnjë nga fjalët që kishte thënë në klasë.

            - Humanisti duhet t’i përkushtohet tërësisë së jetës, - tha gjithë pasion. – Kjo është e meta që njeriu sheh kudo në botën akademike!  E ndesha këtë në Nju Jork si edhe këtu dhe nuk jam naiv. Nuk endem gojëhapur rrugëve, jam me përvojë, shiko, kam qenë në Evropë, kam jetuar në Itali! Kam shkuar gjithandej në Evropë, përveç në Gjermani, nuk flas për Gjermaninë. . . Motra Irenë, mendo për burrat e mëdhenj të shekullit të kaluar, ata njerëz që ndryshuan botën! Hebrej, saktë? Marksi, Frojdi, Ajnshtajni! Nuk e besoj se Marksi është i çmendur. . . as Frojdi, jo. Simpatia ime është me humanizmin spiritual. Besoj se raca hebre është e veçantë. . .e veçantë? . . . cila është fjala, e veçantë do të thotë që humanizmi do të përhapet. . . Humanizmi filloi me përjashtimin e hebrejve dhe tani, - tha ai me një të qeshur të papritur e të fortë, - hebrenjtë do ta përfeksionojnë atë. Pas nazizmit, vetëm hebrenjtë janë të autorizuar të kuptojnë humanizmin, kufizimet dhe mundësitë e tij. Prandaj, them se humanisti i përkushtohet jetës në gjithë tërësinë e saj dhe jo thjesht në sferën e profesionit të tij. Një njeri fetar është plotësisht fetar, feja e tij është ai vetë! Ç’mund të them tjetër? Te ju shoh një njeri që është humanist dhe fetar. . . - Por ai nuk dukej se fliste me të apo shikonte drejt saj. - Ja, lexo këtu, - vazhdoi. – E shkrova mbrëmë.

            Ishte një poemë e gjatë në varg të lirë, shtypur në një makinë shkrimi me shirit të prishur.

            - Kam probleme me tim atë, një burrë i mrekullueshëm dhe i dashur, por shëndeti. . . po e lënë forcat, e kupton? Ç’duhet të ndiejë ai kur sheh të birin që po rritet? Dua të them, jam burrë tani, ai po plaket, po mpaket, shëndeti po i keqësohet. . . është e tmerrshme, hë? Më vjen keq për të. Mund të bëj gjithçka për të, mund të pres venat. . . gjithçka për tim atë. . . saktë? Prandaj mungova dje, - tha dhe zëri iu shua te fjalia e fundit, a thua se ishte tërhequr përsëri në tokë nga ndonjë fakt.

            Motra Irenë u përpoq të lexonte poemën, por nuk mundi dhe bëri sikur. Një pirg fjalësh që kishin të bënin me “jetën” dhe “vdekjen, me “errësirën” dhe “dashurinë”.

            - Ç’mendon? – tha Uejnstini me nervozizëm; i ishte afruar aq pranë sa thuajse i ishte varur mbi supet për të lexuar poezinë.

- Është pasionante, - tha Motra Irenë.

            Ky ishte një koment i saktë. Ia mori poemën nga dora në heshtje dhe fytyra i shkëlqeu nga gëzimi.

            - Në këtë shkollë, mund të flas vetëm me disa njerëz. Nuk ia kam treguar askujt tjetër këtë poemë.

            Ia nguli sytë e zinj dhe Motra Irenë ndjeu sikur po e përpinte. U tremb. Ai po përpiqej ta shtynte drejt një lidhjeje shoqërore.

            - Falemnderit për detyrën, - tha ajo dhe u largua.

            Të nesërmen ai hyri në klasë dhjetë minuta me vonesë, me një pamje mospërfillëse e arrogante. Nuk e hapi fare gojën dhe qëndroi me krahë të mbledhura. Motra Irenë u kthye në manastir mjaft e pështjelluar dhe me një ndjesi sikur e kishin mashtruar. Ishte e lënduar. Ajo shpenzoi shumë kohë duke menduar për të, a thua se ai ishte një lloj kristalizimi i vetmisë së saj. Nuk ishte normale të mendonte kaq shumë për të. Nuk donte të mendonte për të ose për vetminë e saj. Por Uejnstini bëri shumë më tepër se kaq, e shtyu të mendonte edhe për gjendjen e tij të vështirë: këtë e arriti dhe ky duhej të ishte shkaku që e magjepsi Motrën Irenë. A thua se ai kishte kërcyer për të, një kërcim turpi, agonie e kënaqësie. Dhe për aq kohë sa ai e bëri këtë, ajo ndihej e sigurt. Kishte siklet dhe ankth për të, ndaj dhe donte ta mbronte. Kur dekani i fakultetit e pyeti për rezultatet e Uejnstinit, ajo i tha se ishte një student “i shkëlqyer”, paçka se e dinte që dekani nuk donte të dëgjonte një përgjigje të tillë.

            U lut për disa orë në faltore. Tani ishte shumë më e përkushtuar sesa kishte qenë vite më parë. Jeta në manastir kishte marrë një formë ireale, një lloj shtrembërimi të turbullt me tone të huazuara nga një qiell i zymtë i qytetit gjatë natës dhe nga oxhaqet që shfaqeshin mbi re dhe i jepnin qiellit jashtëqitjen e tokës së populluar e të suksesshme. Ky qytet nuk ishte qyteti i saj, ashtu si kjo botë që s’ishte e saj. Ajo nuk krenohej për këtë, ky ishte fakt. Manastiri i vogël nuk ngjasonte me një ishull në qendër të kësaj bote të zhurmshme, por më tepër me një lloj vrime ose e çarë, për të cilën bota nuk donte t’ia dinte, diçka e parëndësishme. Ritmi i jetës së manastirit nuk kishte asgjë me ritmin e botës dhe në asnjë mënyrë nuk e cenonte ose e shqetësonte. U përpoq të bashkonte së bashku fragmentet e jetës së saj e t’i harmonizonte disi me misionin: ishte murgeshë, njihej si e tillë dhe i ishte dhënë me gëzim e tëra kësaj jete. Kishte një emër, një vend dhe intelektin e epërm ia kishte përkushtuar Kishës. Punonte pa pagesë dhe s’priste lëvdata. Kishte hequr dorë nga krenaria e nuk mendonte më për veten, por vetëm për detyrat dhe misionin e saj. Nuk mendonte për asgjë tjetër përpos këtyre. Ishte e zhytur e tëra në idenë se ishte e përfshirë në misterin e Krishtërimit. Megjithëse një terror i përditshëm shoqëronte këtë ide, ajo e ndiente se ky student, ky djalë hebre e tërhiqte drejt një marrëdhënieje e cila ishte e papërgatitur. I vinte të ulërinte nga frika se ishte e detyruar të përmbushte rolin si e krishtere. Ç’do të thoshte kjo? Ç’mund t’i thoshin studimet e saj? Ç’mund t’i thoshte murgesha tjetër? Ajo ishte e vetmuar dhe askush nuk mund ta ndihmonte; ai po e shtynte të sillej si një e krishtere, por për Motrën Irenë kjo gjë ishte një mister, një lloj terrori, diçka që për të tjerët ishte si rrëshqitja në rrobat e tyre, shkujdesur e pa menduar, por për të kjo ishte një çudi sa e mrekullueshme, aq edhe e llahtarshme.

           Për disa ditë e mbajti me vete detyrën e Uejnstinit që e kishte vlerësuar me notën A, por ai nuk u duk në shkollë. Një ditë sekretarja e shkollës e njoftoi se Uejnstini u kishte thënë në telefon se i ati ishte sëmurë dhe do të mungonte disa ditë.

            - Ai është i çuditshëm. E mbaj mend shumë mirë, - tha sekretarja. – Vitin e kaluar nuk u paraqit në asnjë nga provimet e krijoi shumë probleme. Vinte në shkollë gati çdo ditë.

            Pra, për disa kohë Uejnstini do të mungonte dhe Motra Irenë nuk kishte pse të priste që ai të hynte me nxitim në klasë. Një mëngjes ajo gjeti një letër në kutinë postare. Letra ishte shkruar me shkronja të mëdha shtypi e me bojë të zezë, a thua sikur nuk i kishte besuar shkrimit të dorës. Adresa e kthimit, Birchcrest Manor, diku në Veri të qytetit, ishte me shkronja më të trasha, që, ashtu si zëri i tij i tashë, kërkonte t’i tërhiqte vëmendjen:

            “E dashur Motra Irenë,

Jam mirë këtu dhe kam kohë për të lexuar e për të pushuar. Këtu në Birchcrest Manor është shkëlqyeshëm. Mjeku im është i mrekullueshëm, mendjehollë dhe ndryshe nga mjeku i mëparshëm gjen kohë të merret me mua. Nëse keni kohë, takoni babanë tim, që mendoj se shqetësohet shumë për mua dhe shpjegoi gjendjen time. Duket se ai nuk e kupton. Ndihem këtu si ai djali. . . si e ka emrin. . . te “Masë për Masë”, . . . si ai djali që shpresonte për një jetë tjetër. Të  kujtohet çfarë i thotë së motrës kur e viziton në burg, se si mezi priste të arratisej në një botë tjetër. Ndoshta ju mund t’ia shpjegoni tim eti këtë dhe ai nuk do të shqetësohet më.”

            Letra përfundonte me emrin dhe adresën e të atit, shkruar me shkronja pak më të mëdha. Motra Irenë tek ecte përgjatë korridorit teksa lexonte letrën ndjeu që sytë iu mjegulluan nga lotët. Po dridhej nga frika se ishte diçka që s’e kishte përjetuar kurrë më parë. E dinte se çfarë po përpiqej Uejnstini t’i thoshte dhe përpjekja dëshpëruese e tij e bëri gjendjen më prekëse. Ai nuk e meritonte atë! Pse Zoti lejonte që ai të vuante kështu?

            Ajo lexoi ligjeratën e Klaudios drejtuar së motrës në komedinë “Masë për Masë”:

Por të vdesësh e të shkosh atje ku s’e dimë;

E të shtrihesh në një gropë të ftohtë e të kalbesh;

E trupi i ngrohtë të shndërrohet

Në një kufomë të trazuar; dhe shpirti i shuar

Të përpihet nga flakët përvëluese, ose të mbetesh

Në zonën tronditëse të akujve të thepisur;

E të prangosesh në erërat e padukshme

Rrahur nga shkulme të fuqishme nga të katër tanët

E botës së varur; ose ende edhe më keq

Nga frika e pasigurt dhe e panjohur dhe

Nga ulërimat më të tmerrshme që ke dëgjuar!

Gjërat më të padurueshme dhe më të urryera të kësaj bote

Plakja, dhembja, skamja dhe burgu

Janë një parajsë

Krahasuar me frikën nga vdekja.

           

            Motra Irenë i telefoni të atit po atë ditë.

            - Shtëpia e Ellën Uejnstinit. Kush jeni? – u dëgjua zëri i zvargur i një gruaje.

            - Mund të flas me Zotin Uejnstin? Është urgjente. . . në lidhje me të birin, - tha Motra Irenë. U bë një heshtje nga ana tjetër e telefonit.

            - Ndoshta doni të flisni me të ëmën? – tha gruaja.

            - Me të ëmën? Po . . . Të lutem. Është shumë e rëndësishme.

            Motra Irenë foli me këtë të grua të panjohur—vështirë për ta përfytyruar me atë zë pa trup që nuk të jepte absolutisht asnjë informacion për fytyrën e saj—dhe i kërkoi që t’i bënte një vizitë atë pasdite. Gruaja ishte e shqetësuar, por Motra Irenë që mbi të gjitha ishte një profesore universiteti, ishte kaq e zonja sa t’i fshehte shqetësimet. Gjatë bisedës priste që gruaja të thoshte “Ellëni të ka përmendur. . .”

            Ajo e bindi Motrën Karlotë të shkonte me të. Këmbëngulja e saj i habiti të gjithë. S’kishin menduar ndonjëherë se në sytë e saj të hirtë do të shihnin një alarm të tillë, të paqartë e të hutuar, si dhe një ndjenjë misioni që nuk dinin nga i kishte ardhur. Pasdite vonë, motra Irenë kaloi me makinë përmes qytetit që gumëzhinte nga zhurma e sharrave që krasitnin pemët. Tani e kuptoi sekretin, atë ngazëllim të ëmbël që Krishti duhet të ketë ndier kur sakrifikoi veten për njeriun, duke vdekur për miliarda njerëz që kurrë nuk do ta njohin dhe kurrë nuk do ta kuptojnë sakrificën. Për herë të parë iu afrua kuptimit të atij akti të madhërishëm. Në mendjen e saj të trazuar trafiku i qytetit ishte lëmsh dhe ende çuditërisht koherent, një shëmbëlltyrë e botës së çakërdisur nga ato që ndodhnin, historia e brendshme e së cilës gjithnjë në luftë me pamjen e jashtme. Sakrifica e Krishtit, kaq e mistershme dhe legjendare tani, thuajse e humbur në kohë, bëri që Krishti në ato çaste të tejkalonte Zotin dhe njeriun. U bë më shumë se njeri për shkak të fatit të tij për të bërë atë që asnjë njeri tjetër nuk mund ta bënte. Dhe më shumë se Zoti, sepse asnjë zot nuk mund të vuante si vuajti ai. Ajo pati një ndjesi të përafërt me çmendurinë.

            E shqetësuar ngiste makinën nga frika se mos nuk gjente rrugën dhe po ashtu nga frika se mund ta gjente, sepse një pjesë e saj nxitonte për t’u përballur me këta njerëz që kishin tradhtuar djalin e tyre, ndërsa pjesa tjetër do të kishte dashur më shumë që, si zakonisht, të qëndronte e sigurt në dhomën e saj, në pritje ta njoftonin se darka është gati. . . Kur gjeti rrugën dhe u drejtua drejt saj, gati sa s’iu mor fryma nga ngazëllimi. Oborret shkëlqenin nga gjelbërimi dhe vetëm diku syri i kapi ndonjë gjethe mbi barin tejet të pastër. Shtëpitë ishin të mëdha dhe pompoze, një përzierje stilesh: shtëpi fermerësh, shtëpi koloniale, godina të çuditshme me tulla të bardha e xhama të harkuara, si dhe korije mështeknash rrethuar me beton të bardhë. Motra Irenë vështronte a thua se po endej në një botë tjetër. Ishte një lloj parajse dhe i dukej vetja shumë mjerane për këtë vend. Shtëpia e Uejnstinëve ishte më e çuditshmja nga të gjitha: dukej si një shtëpi e vogël alpine me një fasadë në formën e V-së së përmbysur. Motra Irenë iu afrua ngadalë rruginës së asfaltuar para shtëpisë, ndaloi dhe i tha Motrës Karlotë që nuk do të vonohej. Te dera takoi me nënën e Uejnstinit, një grua imcake dhe me duar si të djalit.

            - Hyni, hyni, - tha gruaja.

            Dukej qartas që dikur kishte qenë e bukur, por tani nuk ishte më as tërheqëse, madje dukej e mbaruar dhe si e shastisur. Flokët bjonde, që ndonjë profesioniste ia kishte bërë në formën e një kapeleje, tani dukeshin si një bregore e deformuar që ngrihej mbi fytyrën e saj të habitur.

            - Ai do vijë menjëherë. Ellën, - thirri ajo, - vizitorja është këtu.

            Shkuan në dhomën e ndenjes. Në njërën anë ishte një piano me bisht, ndërsa në tjetrën një organo. Ndërmjet tyre ishin të shpërndarë grupe-grupe mobilje moderne dhe mbi dyshemenë e shkëlqyer ishin shtruar qilima të bardhë me push. Motra Irenë s’ishte në gjendje të përmbante veten nga të dridhurat.

            -Profesoreshë, është kaq e çuditshme, por më lejo të them se kur ra telefoni, unë kisha një ndjenjë. . . kisha një ndjenjë. . . - tha gruaja me sytë të përlotura.

            Motra Irenë u ul, ndërsa gruaja qëndroi në këmbë pranë saj.

            - Mund t’ju thërres Profesoreshë? Ne nuk. . . ju e dini. . .  nuk e kuptojmë terminologjinë që duhet. . . Ellën, djali, donte të ndiqte këtë shkollën katolike këtu. I thashë tim shoqi përse jo? Përse bëjmë fjalë kot? Këto kohë, të rinjtë shkojnë në universitetet që duan vetë. Dhe atij iu desh të kthehej në shtëpi, siç e di. Nuk mundi të kujdesej për veten në Nju Jork, pikërisht këtu filluan problemet. Mund t’ju thërras Profesoreshë?

            - Më thirr Motër Irenë.

            - Motër Irenë? – përsëriti gruaja e preku fytin si me ndrojtje, a thua se diçka e frikshme dhe befasuese kishte ndodhur.

            Pas pak u duk i ati i Uejnstinit që erdhi me nxitim. Ecte me hapa të gjata e gjithë ankth. Motra Irenë ia kishte ngulur sytë dhe në çast dyshoi për gjithçka. Ishte në të pesëdhjetat, i gjatë, i pashëm, i rëndë, por jo mbi peshë dhe gjoksin e kishte të nxjerrë përpara ngaqë mbante shpatullat të tërhequr nga mbrapa e jo pa sforcim.

            - Tani, - tha ai duke iu afruar Motrës Irenë dhe me një lëvizje të përpiktë të dorës, i bëri shenjë gruas të shtyhej tutje, – tani, le të sqarohemi. Shumë probleme me këtë fëmijë.

            Afroi pranë një karrige duke e tërhequr zvarrë mbi qilim e u duk pjesa e poshtme ngjyrë kafe.

            - Erdha herët në shtëpi vetëm për këtë. Libi më telefonoi. Motër, ju keni marrë një letër nga ai, saktë?

            Përtej kokës së burrit, gruaja vështronte Motrën Irenë sikur përpiqej t’i thoshte se ky burrë është kaq i zhurmshëm dhe i padurueshëm saqë askush nuk mban mend asgjë në praninë e tij.

            -Një letër. . . po . . .  sot. . .

            - Ç’thotë? E ke letrën? Mund ta shoh?

            Ia dha letrën dhe donte t’i shpjegonte diçka, por ai ia mbylli gojën me një lëvizje të dorës. E lexoi kaq shpejt saqë Motra Irenë mendoi se ndoshta po përpiqej ta habiste me aftësinë e të lexuarit.

            - Pra, - tha ai, duke ngritur sytë lart e duke buzëqeshur, - pra ç’është kështu? Ai thotë se është i gëzuar atje. Ai nuk komunikon me ne, por të shkruan ty dhe të thotë se është i gëzuar. . . ç’do të thotë kjo? Desha të thosha, çfarë dreqin është kjo?

- Që ai s’është i gëzuar. Kërkon të vijë në shtëpi, - tha Motra Irenë.

            Ishte e rëndësishme që t’ia bënte të qartë se nuk mund t’i zinte besë zërit të saj. Për shkak të këtij njeriu, zëri mund t’i çirrej papritur, ashtu si birit të tij.

            – Dikush duhet t’i lexojë letrat e tyre, para se t’i postojnë, se ai u përpoq t’më thoshte diçka duke e hedhur fjalën te. . .

            - Te çfarë?

            - . . .te një dramë, që unë ta dija. Ai ndoshta mendon të vrasë veten, duhet të jetë shumë i pakënaqur. . .

            Motrës Irenë iu mor fryma. Nëna e Uejnstinit filloi të qajë, ndërsa të atit filloi t’i lëkundjen koka para-mbrapa me nervozizëm.

            - Motër, më fal, por këto janë gjepura. Ai ka nevojë për ndihmë, ka nevojë të rrijë në spital. Saktë? Më kushton mua 50 dollarë në ditë dhe është një nga spitalet më të mira në të gjithë shtetin, mendoj se ia vlen. Ai djalë ka nevojë për ndihmë. E ç’më intereson nëse është i pakënaqur?  Është i çekuilibruar! – tha me zemërim. – Ju na kërkoni që ta nxjerrim përsëri? Mezi i mbushëm mendjen për dy orë gjykatësit, një të njohurit tonë, që ta mbante brenda. Dëgjo, ai s’e kontrollon veten. . . ai po thyente gjërat këtu, ishte bërë histerik. Zonjë, këta njerëz duan ndihmë dhe ju bëni diçka, shpejt! Bëni diçka! Ne e vendosëm që të bënim diçka dhe e bëmë! Kjo letër. . . ç’dreqin është kjo letër? Ai kurrë nuk ka folur kështu me ne!

            - Por ai nënkupton të kundërtën e asaj që thotë. . .

            - Domethënë është i çmendur! Jam i pari që e pranoj këtë, - tha ai e fytyra iu nxi dhe djersa e mbuloi. - Kohët e fundit e kam humbur krenarinë. Ta dish, ai është maskara. Don ta dish? Çfarë s’më shan, është i ndyrë, ka një gojë të ndyrë. . . Zgjuarsi është kjo? Pale, i dhanë dhe goxha të drejtë studimi për gojën e ndyrë? Edhe unë ndoqa universitetin, mbarova, por mora dije dhe, për hir të Krishtit, bëra diçka me to. Ime shoqe është një grua e mençur, me shkollë dhe, ta merr mendja se, ajo shkruan artikuj kritikë për gazetën vendore? Mençuria s’është çmenduri. . . çmenduria s’është mençuri. Ndofta, atje në shkollë ai shkruan ese të bukura dhe i vini A, por këtu në shtëpi, ai nuk mund të kontrollojë veten dhe prandaj e izoluam!

            - Por. . .

            - Do ta ndreqim, mos u shqetëso! – u drejtua nga e shoqja.

            - Libi largohu që këndej, më dëgjon? Më vjen keq, por largohu, mos u bëj budallaqe, shko në kuzhinë o ku të duash, ti dhe ajo dreq shërbyese e qani në krahët e njëra-tjetrës. Edhe ajo e kuzhinës është e krisur gjithashtu, të gjitha janë të krisura. Motër, - tha ai dhe zëri iu dobësua, - të falenderoj jashtëzakonisht që erdhët. Përkujdesi që tregoni për tim bir është i habitshëm. Dhe e shoh që ju adhuron . . . ajo letër atje. Po ç’dreqin letër është ajo? Nëse don të dalë, natyrisht jam kundra. . . fundja, ai deshi vetë të shkonte. . . nëse do të dalë, nuk dua unë. Përse? Po sikur të kërkojë të shkojë prapë? Më vonë kërkon diçka tjetër, e çfarë pastaj? Ai është një fëmijë i sëmurë dhe jam i pari që e pranoj këtë.

            Motra Irenë pati ndjesinë se kjo sëmundje po e mbërthente edhe atë. U ngrit. Dhoma ishte kaq e madhe sa dukej si të ishte një vend publik. Aty nuk kishte pasur asnjë bashkëbisedim vetjak apo familjar. Nëna e Uejnstinit qëndronte pranë oxhakut duke qarë me ngashërim. I shoqi brofi më këmbë, fshiu ballin me një gjest që kishte si qëllim ta nxiste Motrën Irenë të largohej.

            - Oh Zot, çfarë dite, - tha ai me sytë ngulur tek ajo për ta kuptuar, - ti e di. . . një nga ato ditët, nga mëngjesi në mbrëmje. Motër, të falemnderit shumë. Duhet të ketë më shumë njerëz si ju në botë që të kujdesen për të tjerët. E kam seriozisht.

            Rrugës për në manastir i erdhën në mendje fjalët e atij burri dhe ishte e pafuqishme t’i largonte, madje nuk ndihej e zemëruar. Ndihej e shtypur si e mbërthyer pas murit: ç’të bënte? Nëse Uejnstini do ta kishte parë nga ndonjë dritare me hekura sigurisht që do ta kishte kuptuar. Iu zgjua sërish ideja e çuditshme rreth Krishtit dhe nuk u ndje mirë. Shqetësimi ishte i vogël, ndaj e mbajti veten.

            Rreth një muaji pas vizitës në shtëpinë e tyre, Uejnstini u shfaq papritur. Kishte veshur të njëjtin kostum si më parë, madje edhe kravata ishte e njëjtë. Hyri në zyrën e saj sikur ta kishte shtyrë njeri.

            - Motër, - tha ai dhe i shtrëngoi dorën.

            Duhej ta kishte vënë re frikën e saj, sepse buzëqeshi me ironi.

            – Shiko, dola. Më nxorën nga çmendia. Mund të ulem?

            U ul. Motra Irenë po merrte frymë shpejt, thua se ishte në praninë e një armiku i cili nuk e dinte që është armik.

             - Pra, më në fund më liruan.  E mora vesh ç’bëre. Fole me të, kjo ishte e gjitha çka doja. Ti ishe e vetmja që u interesove për mua. Sepse ti je një humaniste dhe një njeri fetar, ti respekton. . . individin. Dëgjo, - pëshpëriti, - atje ishte një ferr! Ferri Birchcrest Manor! Mbushur me karrige luksoze dhe gjithandej revistat Life. . . dhe e di ç’të bëjnë? Më mbajtën të kyçur e më bënë elektroshok! Trajtime me elektroshok, si të duket, trajtime të tilla janë të papranueshme tani. . . ata janë të çmendur vetë, sadistë. Më mbanin kyçur e më bënin gjilpëra, nuk më trajtonin si një qenie njerëzore! E di ç’do të thotë kjo, - Uejnstini pyeti vrazhdë,  - që të mos trajtojnë si një qenie njerëzore? Më shndërruan në një kafshë. . .  për 50 dollarë në ditë! Në një derr të fëlliqur! Tani do të jem një pacient i jashtëm, sepse nuk ulërija më. Gjeta një gjilpërë me kokë dhe kur më vinte të ulërija e ngulja me forcë poshtë thoit të gishtit dhe kjo më bënte të heshtja—ulërima nuk dilte jashtë, por qëndronte brenda—kështu më dhanë një raport mjekësor të mirë, ata bastardë të sëmurë. Tani si pacient i jashtëm mund të ecë nëpër rrugë e të thith të njëjtat gazra të ndyra të autobuzëve, njësoj si të gjithë ju njerëzit normalë! Krisht, - tha ai dhe u plandos mbi karrige. Motra Irenë ia nguli sytë dhe donte t’i kapte dorën që të ngushtonte largësinë e dhimbshme midis tyre.

            - Zoti Uejnstin. . .

            - Më thërrit Ellën! – ia ktheu shkurt.

            - Më vjen shumë keq. . . tmerrësisht keq. . .

            - Prindërit e mi më burgosën, por sigurisht, nuk e dinin si ishte atje. Ishte ferr, tha ai, - por atje nuk ka ferr, përveç asaj që njerëzit të bënin ty. Psikiatri atje, mjeku kryesor, i urrente hebrenjtë. Gjithashtu, disa nga ne s’kishin ndonjë kundërshtim. Ai kishte edhe një hundë më të madhe se unë, një sqep i vërtetë. – Nxori një tingull për të shprehur neverinë. – Një maskara i ndyrë, një i sëmurë, fëlliqësirë, një bastard mjeran. . . Sidoqoftë. Do të largohem nga ky vend. Erdha të të kërkoj një nder.

            - Çfarë?

            - Do të iki. Do të largohem. Do të shkoj në Kanada e të zhdukem. Do gjej një punë e do t’i harroj të gjitha. Ndoshta do të vras veten. . . e ç’ndryshim ka? Shiko, mund t’më japësh ca para borxh?

            - Para?

            - Pak! Më duhet të shkoj në kufi, do shkoj me autobuz.

            - Por s’kam asnjë. . .

             - S’ke? – Ia nguli vështrimin. - Më thua. . . që s’ke fare? Sigurisht ti ke pak!

            E vështroi djalin sikur ai t’i kishte kërkuar diçka të turpshme. Çdo gjë iu duk e laturisur dhe e turbullt.

            - Ti duhet. . . duhet të kthehesh, - i tha ajo, - po bën një. . .

            - Do t’i kthej. Shiko, do t’i kthej. Mund të shkosh atje ku banon o diku dhe merr ca para? Jam me ngut. Miqtë e mi, janë horra: njëri prej tyre bëri dje sikur s’më pa. . . qëndrova në  mes të trotuarit dhe i thirra. E shava me ca fjalë që i meritonte! Pra, ai nuk më pa mua, hë? Ti je e vetmja që më kupton. Më kupton si një poete, ti. . .

            - Nuk mund të ndihmoj, më vjen keq. . . unë. . .

Ai u përhumb dhe shikimi iu ndal diku anash saj. Pastaj papritur sikur e përmblodhi veten. Dukej sikur po përpiqej të ftillonte shikimin.

            - Ti ke shpirt poeti, - pëshpëriti ai, - ti je e vetmja. Të gjithë të tjerët janë të neveritshëm! Mund t’më japësh hua ca para, ndoshta dhjetë dollarë? Kam tre mijë në bankë, por nuk mund t’i prek! Më kanë marrë gjithçka dhe më kanë shndërruar në një kafshë. . . Ti e di që nuk jam kafshë, apo jo? E di?

            - Sigurisht, - pëshpëriti Motra Irenë.

            - Ti mund të gjesh para. Më ndihmo. Më jep dorën apo diçka, më prek, më ndihmo. . . të lutem. . .

            U zgjat t’i kapte dorën, por ajo u zbraps. Ellën ia nguli sytë dhe fytyra iu duk sikur po i shkërmoqej, si të ishte fëmijë.

            - Dua diçka prej teje, por s’e di çfarë. . .  dua diçka! – klithi ai. – Diçka reale! Dua që të më vështrosh sikur të isha një qenie njerëzore. Mos po të kërkoj shumë? Kam tru, jam i gjallë, po vuaj. . . çdo të thotë kjo? Apo s’do të thotë gjë? Dua diçka reale dhe jo këtë dashuri të rreme kristiane. . .  që gjendet në libra, që nuk i përket njeriut. . . dua diçka reale. . . shiko. . .

            U përpoq t’i kapte dorën përsëri, por këtë herë ajo u zmbraps e brofi në këmbë.

            - Z. Uejnstin, - tha ajo, - të lutem. . .

            - Ti! Ti Motër! – tha me përbuzje dhe goja iu shndërrua në një ngërdheshje tallëse.

            - Ti Motër! S’ndodhet asgjë poshtë asaj veshje të shëmtuar? Ti nuk je e zgjuar, paçka se mendon se je. Im atë ka më shumë tru te këmbët sesa ti. . .

            U çua dhe i gjuajti me këmbë karriges.

            - Bushtër!

            Ajo u tkurr në tryezë nga frika se do ta qëllonte, por ai doli me vrap nga zyra.

            Me kalimin e kohës emri dhe pamja e Uejnstinit po shpërbëheshin nga njëri-tjetri. Semestri kaloi dhe shirat e vjeshtës u zëvendësuan nga bora. Motra Irena vinte në shkollë katër herë në javë në mëngjes dhe largohej pasdite, anonime nën mantelin e zi dimëror, e heshtur dhe e shushatur. Mësimdhënia në universitet ishte një detyrë anonime, çdo ditë e shkëputur nga ditët e tjera, pa atë ndjenjë të nevojshme të kolektivitetit ndërmjet pedagogëve. Ata vinin e shkonin veçmas dhe ndoshta për një vit të tërë nuk takoheshin me kolegun e tyre që largohej nga zyra pesë minuta para se të arrinin këta, dhe kjo për ta s’kishte asnjë rëndësi.

            Dëgjoi për vetëvrasjen e Uejnstinit nga sekretarja e Departamentit të Anglishtes, një bjonde e lezetshme që mbante mbi tryezë një radio transistor. Motra Irenë nuk u habit. Ajo kishte muaj që e mendonte të vdekur.

            - E identifikuan trupin nga disa mënyra të reja që shohim në programet televizive tani,  - tha sekretarja. – U mbyt në Kebek. Trupin e kanë nisur për këtu.

            Motra Irenë ndjeu një pjesë të saj të largohej tutje, joshur nga bardhësia e borës mbi fushat në anën veriore, nga qetësia, nga hapësira pa anë e fund e nga peizazhi i Liqeneve të Mëdha deri lart në qetësinë e Kanadasë. Por ajo e thirri atë pjesë të vetes përsëri. S’mund të ishte më shumë se një njeri në jetën e saj. Kjo ishte e vërteta e shëmtuar, mendoi, ngaqë asaj, në të vërtetë, nuk i vinte keq për vuajtjet dhe vdekjen e Uejnstinit. Ajo kishte vetëm një jetë dhe ia kishte falë dikujt tjetër. Ai erdhi shumë vonë për të. Pesëmbëdhjetë vjet më parë. . .ndoshta, por jo tani. Ajo ishte vetëm një njeri, mendoi, duke ecur në korridor si në një ëndërr. A ishte vallë e sigurt në këtë njeri të vetëm apo ndihej e zënë si në grackë? Motra Irenë kishte vetëm një identitet dhe mund të bënte vetëm një zgjedhje. Çfarë kishte bërë ose nuk kishte bërë ishte pasojë e asaj zgjedhjeje. Dhe si mund të ishte fajtore? Nëse do të ndihej fajtore, do të kishte qenë në gjendje, të paktën, të ndjente diçka, - mendoi ajo.

1967

Përkthyer nga

Pirro Dollani