Resmi
Osmani Tregim
Nga cikli “Burrat shkojnë në luftë”
Mes gushti. Ditë e nxehtë e plot dritë.
Sido që nga deti frynte flladi i freskët, avulli dhe duhma e valë e betonit dhe
asfaltit ishin mbytëse. Oficeri në lirim, veterani Braho Sulejmani, me çap të
ngadaltë e me një tufë trëndafila e karafila të kuq në dorë hyri në varrezën e
dëshmorëve. Pamja e trishtoi.Kjo tokë e shënjtë, nën të cilën prehej lavdia, dukej
që ishte e lënë pas dore. Lulet dhe bimësia gjelbëruese ishin vyshkur nga thatësira,
kurse mermerin e kishte mbuluar pluhuri. Në emrat e disave mungonin shkronjat e
bronzit. Brahua ishte vetëm. S’kishte vizitorë të tjerë. Për shumëkënd ishte
ditë e zakonshme, por jo për atë. Atë ditë gushti në vitin e largët 1943, në
ndeshjen e parë me gjermanët, kishin rënë dy shokë të skuadrës. Erdhi t’i
takonte, t’u fliste shpirtërave të tyre ,të bashkbisedonin, të ndanin kujtimet,
e pse jo, edhe të shmalleshin! U afrua. U
pastroi me dorë portretet,si të donte t’i ledhatonte e t’i zgjonte nga gjumi i
amshuar. Vendosi lulet,trendafila dhe karafila te kuq. Jo. Për të ata nuk
kishin ikur nga jeta. Rronin Brenda qënies së tij, jo vetëm si kujtim, por të
gjallë, ashtu të rinj e gazmorë, në zemër e në shpirt. Sa të jetonte ai, do të
jetonin edhe ata.
Qëndroi i heshtur. Vapa ishte përvëluese,
ajri dridhej. Zemërvrarë, i mallëngjyer e me një boshllëk në shpirt, u tërhoq në
hije të selvive, nga trupi i te cilave dukej se pikonte dhimbje.Kishte ardhur
nga larg dhe s’i bënin klëmbët të ikte. U ul në një bangë të drunjtë, dhe si për
çdo vit kur vinte në këtë ditë, kujtesa i
solli para syve të mendjes, me një qartësi të çuditshme atë që kishte ndodhur,
si të kishte ngjarë dje.
* *
*
Brahua doli nga dyqani i Shemos që ishte
në mes të fshatit, me një okë kripë në trastë. Pranë rrapit të madh, si ta kishte pjellë dheu u
faneps Metua, shok dhe vërsnik i tij, me një pushkë në dorë.
-O Mete, ç’e ke atë shkop në dorë?
-Hapi xelet, nuk e sheh që është dyfek!
-E shoh mor’ e shoh,që e paske këmbyer kërrabën
me ‘të, po për ku kështu?
Metua që ishte pak më i gjatë se pushka,
i dha rëndësi vetes. Nxori nga xhepi një kapele ku ishte qëndisur me ibërshim të
kuq një yll pesëcepësh, e rrasii në krye.Në brez kishte ngjeshur një gjerdan me
fishekë dhe dy granata. E pa si me
pasajdi shokun dhe tha rëndë-rëndë:
-Po shkoj në luftë. Të luftoj për Shqipërinë!
-Mos more! Na shkrive. E kush të pranon ty,
akoma si ke mbushur të pesëmbëdhjetat.
Metua trashi me zor zërin:
-Kam shkelur në të gjashtëmbëdhjetat, nuk e
sheh që më kanë dirsur mustaqet!
Tjetri po e shihte paksa i habitur por edhe
me një far zilie, ata ishin vërsnikë.
-Ç’të bësh në këtë fshatin tonë që ka
mbetur shkretë. Gratë dhe fëmijët kanë ikur nga frika e gjermanit në shpellat e
malit. Me cilin të rrish? Gjith të tjerët i janë bashkuar batalionit partizan.
Kanë shkuar në luftë. Këtu kanë mbetur vetëm pulat dhe qentë.
-Dhe ti i dhe karar ta këmbesh kërrabën me
pushkën.
-Ta merr mendja.Kur në front shkojnë edhe
pleqtë dhe plakat, po ne si mund të bëjmë sehirë.
-Po delet, kujt ja le?
-Nuk i paska çarë ujku! Ja lashë Selfos. Do
ta bëjmë me radhë. Kur të kthehem unë do të shkojë ai në çetë.
-Pse ç’u bë çeta, hani i Bobos?
-Ti s’ditke gjë: është batalioni, pastaj
forcat territoriale dhe populli i armatosur. Ne jemi populli I armatosur, që
shkojmë e vijmë sa herë ka nevojë fronti. Si thua, do të vish edhe ti me mua?
Tjetri u zu ngusht.
-Unë jam djalë i mirë, nuk vij dot pa
lejen e Çeços. Le që s’kam as pushkë!
-Pse
unë qënkam çun i keq?
-S’e thashë këtë.Të dy jemi çuna të mirë,
po ty, më vjen keq që e them, s’të rron babai dhe s’ke pse të kërkosh leje. Vetë
zot, e vetë shkop!
-Sa për pushkë të japin atje,kanë marrë
plot nga depot e italianëve. Unë të pres.S’kam ndonjë ngutje,s’më prêt njeri.
Shko thuaja Çeços.
-Eshtë në front,te Guri i Zi.
-Ca më mirë, ne për andej e kemi udhën.
-S’di si të them.
-Pse i bie rrotull, thuaje që s’ta mban,
që të shkojnë shtatë në qase dhe pikë. E unë iki në punë time!
Tjetri u vu në sedër. Edhe ja kishte
qejfi, po edhe nuk vendoste dot.S’ishte shaka. i thoshin luftë!
-Mos e thuaj atë fjalë. S’më kandis dot
duke më quajtur qoti.
-Si të duash,-dhe Metua hodhi pushkën në
krah, siç hidhte kërrabën nisi të vërshëllejë një këngë partizane dhe mori udhën
për në çetë.
-Prit, Meto. Po te bëj shoqëri një copë
udhë.
-S’më lipset kallauz, e di vetë udhën,
ti po ke për të ardhur hajde.
U nisën të dy. Udhës, Brahos ju mbush mëndja
të shkonte edhe ai në çetë, por ama, pasi ti merrte leje Çeços, prandaj pas një
copë udhe u ndanë, Brahua për te Guri i Zi dhe Metua në komandën e çetës.E
gjithe faqja e mëkëtejme e malit ishte rrahur nga artileria gjermane. Binte erë
barut dhe dinamit. Toka ishte gjymtuar, gërrmuar e hapur gropa te thella, gurët
ishin copëtuar dhe shkurret ishin djegur.Ciflat dhe copat e shqyera të predhave
shiheshin gjithandej. Përkohësisht kishte pllakosur një qetësi e shurdhër,
ndjellakeqe, si ajo para stuhisë. Metua po takohej me shfaqien e shëmtuar të
luftës,me gjurmët e saj si të egërsirave, por jo me vetë luftën. Ajo është tjetër
soj,- mendoj ai- është kacafytja për jetë a vdekje e njerëzve të palëve ndërluftuese
të atyre që sulmojnë dhe atyre që mbrohen, të zaptuesve të huaj dhe zotërve të
vendit.Të atyre që duan të na robërojnë dhe neve që duam të jetojmë të lirë në
vëndin dhe vatrat tona. Në këtë luftë s’ke si të rrish menjanë e të bëhesh sehirxhi.
Këto mendonte Metua kur sosi në vendkomandën e çetës.
Burrat që gjeti aty,e panë me bisht të syrit
dhe si vunë mëndje. Kishin të tjera punë më të rëndësishme. Pritej sulmi i këmbësorisë
Gjermane,që ishte vendosur në Sajadhë dhe Lopës të Çamërisë që duhej të niste
aty nga pasditja. Metos nuk i pëlqeu që e shihnin, por bënin sikur se vinin re.
Edhe kur i njatjetoi ata s’ja kthyen përshëndetjen. Ai u ndje i tepërt, aq sa i
tha mëndja të kthehej nga kish ardhur. Nuk e kishte menduar që do ta prisnin kësisoj.
Ca nga pasajdia, zori, e ca nga vapa, i hipi
sikleti dhe e theu djersa. Vendi
ishte i zhveshur dhe s’kishte një hije ku t’i ruhej diellit përvëlues të mesditës.
Desh e mira erdhi Brahua, me buzën vesh më vesh. Kuptohej, Çeçua ja kishte dhënë
lejën.
-E ?
-Hiç.Bëjnë sikur nuk më shohin dhe merren
me punët e tyre, presin dhe nisin korrierë.
Brahua u koll fort, që t’u tërhiqte
vemendjen, por pa dobi.
Kur po u sosej durimi, erdhi pergjegjesi i
rinise i çetës. Ata e njihnin,ishte bashkfshatari i tyre, Astritii, edhe ai te
të njëzetat. Me uniformë dhe i armatosur. Në gjoks i vareshin nje pale dylbi, në
brez një revolver dhe granatat.. Që të dukej më burrëror kishte lënë mustaqet,
të plota e të zeza. Sido që mundohej të mbahej rëndë, atij një buzëqeshje ia
zbuti ashpërsinë e fytyrës. Ata njiheshin.
-Keni shumë që prisni? Sapo më lajmëruan me
korier që kishit ardhur. Doni ti bashkoheni çetës?
- Ashtu i kemi dhënë karar.
-Jeni menduar mirë? I pyetët njerëzit e shtëpisë?
Se kësaj i thonë luftë e jo dasmë!
-Po, po.Punë e mbaruar.
-Keni ardhur në kohë. Me ju plotësohet
skuadra e të rinjve. Bëhemi tetë vetë.Mua më kanë caktuar skuadër komandant.
Edhe të tjerët janë thuajse në moshë tuaj. Sa për sot, zereni ditën të mbaruar.
Nesër që në mëngjes paraqituni se do fillojmë stërvitjen.
Ata s’po i besonin vetes: i kishn pranuar
në çetë!
Stërvitja qëlloi e vështirë: ditën dhe natën,
në pisk të vapës nën përvëlimin e diellit të gushtit, nën bubullimën dhe uklërimin
e predhave të artilerisë gjermane, që gjuanin matanë mbi tri qafat e maleve që
ndanin kufirin me Greqinë, por nuk
arrinin deri te ata. Era sillte tymin e dinamitit që u linte në gojë një shije
të hidhët E si të mos mjaftonin ato, disa herë mbi ta fluturonin ult një çift
aeroplanësh që ngriheshin nga Korfuzi dhe mitralonin vijën e frontit. Bëheshin
ujë në djersë, me zvarritje, barkas, në brinjë e në shpinë, me pushkë në dorë,
gjunjët iu vranë,rrobat iu grisën,duart dhe mjekra që “duhet të hante dhe” u
çorrën e përgjakën. Mbërthenin dhe zbërthenin pushkën, mbushnin e zbraznin
fishekët, i mësuan të merrnin vijën e shënimit. Bënë qitje të vërtetë mbi
shenja në largësi të ndryshme, mësuan sesi përgatitej dhe hidheshin granatat,
ato me bisht druri, të tjerat te ndara në kuti-kuti dhe ca bomba të vogla
italiane të kuqe si vezë pashke që u thoshin “Balile”.Astriti u spjegoi si të
dallonin nga zhurma gjylet e artilerisë së rëndë nga ato të mortajave e si të
mbroheshin duke u shtrirë në gropat që hapnin predhat e rënda sepse ato asnjë
rast nuk bijen dy herë në të njëjtin vend. Gjylet e artilerisë ishin një armik
që s’dukej por që vinte tinëzisht e të vriste nga larg. Luftimi trup me trup me
bajonetë ishte kulmi i msymjes. Nga lodhja i zinte gjumi si të vdekur!
Lufta ishte zanat më vete dhe mësuan që
kishte shumë yçkla, por atë çmim, që mund të shkonte edhe me jetë, e kishin pranuar me dëshirën e tyre.
Më në fund, pas dy javësh, stervitja mbaroi dhe skuadra e tyre ishte gati për
veprime luftarake. E ndjenin veten të burrëruar.
* * *
Detyra
e parë luftarake që u ngarkuan ishte goditja e motoskafëve gjermanë që niseshin
nga Korfuzi dhe patrullonin për zbulim bregdetin, për të parë mundësinë e
zbarkinit të desantit detar për tu dalë në shpinë forcave partizane.Ata i
afroheshin bregut pa frikën e ndëshkimit dhe mitralonin objekte që u dukeshin të
dyshimta.
Ata të tetë, me të feksur dita, zbritën
tatëpjetë të përkulur e me kujdes nëpër shtratin e një prroi për të zëne vend
ne bregun shkëmbor e të thiktë të detit,
ku gjelbëronin një trumbë fiq të egër. Pak më tej shkëmbit që zbriste pingul
mbi ujë ishte një gjideti i vogël e i
bukur, që i thoshin i Shënkollit. Zunë
vend prapa shkëmbinjve në mënyrë që të mos dukeshin nga deti. U kujdesën që të
kishin fushëpamje e të merrnin shenjë nga lart – posht dhe t’i flaknin granatat
pa pengesë.
Dielli ndrinte e digjte sa piqej guri.
Sido që kurorat e gjelbra të fiqve bënin hije,afshi që ngrihej bga brigjet shkëmbore
ishte përvëlues. Deti ishte i qetë, ca dallgë të vogla pllaquriteshin pas shkëmbenjve,
në largësi lodronin një çift delfinësh. Qielli ishte i pastër e pa re. Qetësi.
Po të mos ishte kjo luftë,çdo gjë ishte e bukur dhe këndellëse.
Metua dhe Brahua kishin zënë vend pranë njëri
tjetrit, në anën e djathtë, të tjerët krah tyre në të dy anët. Në qendër Astriti
që me dylbi s’ja ndante sytë brigjeve të Korfuzit.
I hoqën granatat nga brezi dhe i vunë mbi
gurë para vetes në vend të volitshëm.
-Ore, di ti përdorësh mire? Në mos jo, do
na i varësh zorrrët në degët e fikut!
-Pa merak.
-Ke frikë?- e pyeti Brahua.
-Jo, ç’ne! Po ti?
-Unë s’di të gënjëej, kam.
-Po nga se?
-Se di tamam.Them nga vetë frika. Ajo
s’duket, nuk shihet, nuk preket po është gjithandej, prapa çdo rreziku, Unë e
ndjej. Më duket se më hyn në trup me frymën. Besoj që kështu të ndodh edhe ty
edhe të tjerëve, por nuk e thoni.
-Të dija më trim,po ti qenke zemërlepur!
-Leri dëngëlat. Prit.Është hera e parë dhe
ti mos shit trimëri pa zbrazur akoma një pushkë!
Metua u largua i përkulur dhe shkoi prapa një
shkëmbi për të derdhur ujët e hollë.Kur u kthye, tjetri e pyeti:
-Ore, e sajta herë është kjo që përmjer,ç’të
gjeti?
-S’e di, s’më mbahet. E para herë që më
ndodh.
-Dhe thua që s’ke frikë! Po kjo është
frika. Mos pret gjë që ajo të ketë brirë? Thonë se ata që e kanë për herë të
parë, e kanë bërë edhe në brekë!
-Shko ore mbushu!
Metua
su ndje një copë herë, pastaj pyeti:
-Ne s’i kemi parë, po ti ke dëgjuar gjë si
janë gjermanët?
-I ka parë vëllai i Selfos, në Kretë, ku e
kishin internuar grekët pas dezertimit nga ushtria italiane. Ata u hodhën në
ishull me parashuta. Se ishin trupmëdhenj, flokëçelët, trima të tërbuar,
luftojnë më këmbë, që s’i zinte plumbi, por edhe kur i zinte, nuk i shponte!
-Dëngëla, ai vëllai i Selfos qenka një
pordhac. Kështu mendonin edhe shumë nga të çetës para se të ndesheshin me ta.
Po kur u ndeshën me pritën, u thyen, ja therën vrapit dhe lanë prapa disa të
vdekur që i kishin bërë shosh plumbat.
Petriti që s’ja ndante dylbitë detit, shqoi
dy njolla të zeza që sa vinin e zmadhoheshin.
-Po vijnë. Janë dy. Kujdes! Fshihuni mirë që
të mos dukeni. Mbushni armët. Përgatisni granatat sulmuese!
Skuadra u bë njësh me shkëmbenjtë. Motoskafët
ishin ende larg, por sa vinin e afroheshin bregut. Prapa linin një vazhdë uji të
shkumëzuar.
Djemtë
e skuadrës s’e jepnin veten, por duket që i pushtoi paniku, po afrohej armiku:
se ç’kishin një boshllëk në lukth, një mpirje të gjymtyrëve, rrahjet e zemrës u
shpeshtuan, djersa e ftohtë u plasi nga çdo pore e trupit, rridhte nga balli,
zgavrat e syve i kishin të lagështa, duart u dridheshin.Me tu dukur motoskafet,
në ajër u ndje rreziku, dhe te secili nga djemtë vetiu u ngjall refleksi i vetëmbrojtjes.
U ngjeshën si mundën më mirë në pozicionet e tyre. Fytyrat u ngrysën dhe ngurtësuan.
Kjo ishte frika. Ajo frika e poshtër nga vdekja që sillej si fantazmë rreth
tyre. Por atyre u erdhi turp nga vetja. E mblodhën veten, u shkundën dhe shtrënguan
fort pushkët sa u therën gishtat. Po tu hiqje armët, a nuk ishin edhe ata njerëz
si gjithë të tjerët, po armë kishin edhe ata, e pse duhej patur frikë?
Le të bëhej ç’të bëhej!
Motoskafët po afroheshin. Ishin me ngjyrë
të murrme, bashin të mprehtë si sqep zogu dhe kiçin të prerë.Motorrët punonin
me ritëm të ngadaltë duke bubutirë. Ushtarët, nga katër në secilin, ishin më këmbë,
me pantallona të shkurtëra, pa helmeta, automatikë varur në gjoks. Ky ishte armiku. Në bash, mbi trekëmbësh ishte instaluar
mitralozi i rëndë.
Motoskafët po i afroheshin gjirit, por s’kuptohej
do të afroheshin më pranë pritës. Petriiti mermëriste ngadalë: ”Ejani,
afrohuni, mos u largoni, ejani, ejani se po u presim” Brahua që po e dëgjonte
dhe që i kishte hyrë tartakuti, tha me vete: ”Po ky, çka që i ndjell si pulat
me kokrra misri? Leri të ikin e të thyejnë qafën!” Motoskafët e pakësuan shpejtësinë,
kur ishin ndoca njëqind metro larg, mitralozi lehu dhe lëshoi një breshëri
plumbash mbi pritën e tyre. Plumbat kositën gjethet e fiqve dhe ceflosën gurët.
Brahua ndjeu në ballë një dhimbje si ta
kishin djegur me zjarr.Lëshoi një “Oh” dhe
vuri dorën, ajo iu lye me gjak, gjaku i rrodhi tatëpjetë.
-U plagosa!- tha ai zëdredhur.
-Hiqe dorën. S’është gjë,mbylle sqepin,të
ka gërvishur një ciflë guri. Pllakose me shami.
-Na kanë zbuluar?
-Jo, qëllojnë në tym, për siguri.-U tha
Petriti,-Kështu bëjnë ngaherë. Mos luani vendit dhe jini gati se po na afrohen.
Erdhi çasti.Motoskafët ishin posht pritës.
-Zjarr!-komandoi Astriti.
Njëhershe u zbrazën pushkët dhe u flakën
granatat. Gjermanët u kapën në befasi.Mbi ta vazhdonin të qëllonin, kurse ata
nuk arritën të zbraznin asnjë pushkë. Njëri nga motoskafët mori flakë dhe u
mbyt. Tjetri që nxirte tym të zi, u brinjas, u kthye drejt Korfuzit dhe lundroi
për të ikur me tërë shpejtësinë. E gjitha kishte zgjatur vetëm pak minuta
Posht pritës, mbi ujin e gjirit
skuqnin pllangat e gjakut, dhe njollat e
karburantit. Dallgët përplasnin pas bregut shkëmbor katër trupat e gjermanëve të vrarë. Djemtë
s’po u zinin besë syve. Ja kishin dalë. Djalli s’ishte aq i zi sa e bënin! Kur
motoskafi tjetër humbi në horizont, ata të ngazëllyer dolën nga prita.Që kur u
zbrazën armët, frikës ia zuri vendin guximi, ata u trimëruan: filluan të
hidheshin pupthi dhe të zbraznin pushkët në erë, përqafoheshin, u bënë llafazanë
dhe nisën të festojnë.Vetëm Brahua s’ishte mirë.Ishte zbehur, ju ftoh trupi, i
dridheshin duart. U mënjanua dhe volli sa nxori zorrët. Metua u shqetsua për
shokun, por Petriti i qetësoi. I dha ujë nga paguri që Brahua të shplante gojën
dhe e pyeti:
-Je më mirë? Të ka zënë gjaku. Kështu u
ndodh shumëve kur vrasin njeriun e parë. Do të kalojë dhe do mësohesh.
Petriti
,pasi i përgëzoi ja u preu vrullin:
-Ju sot vratë frikën. Patë që armiku është
i thyeshëm. Ky ishte pagëzimi juaj me zjarrin.
-Ç’do me thënë të pagëzohesh- pyeti njëri
nga djemtë.
-Epo, si ta them, të bësh sefte. Se
gjithmonë ka një here të pare.Duhet të ndërrojmë vend, gjermanët mund që
sulmojnë për hakmarrje.S’e kanë zakon të durojnë humbjet.
Ishin
tërë sy e veshë, nën afshin mbytës të shkëmbenjve të nxehur nga dielli, me
djersët që u kullonin çurg, por në det nuk u dukën motoskafë të tjerë.
Petriti dhe Kosta që ishin notarë të mirë,u
futën në ujë,notuan dhe u zhytën atje ku ishte fundosur motoskafi.Kur dolën nga
uji prunë me vete tre automatikë, një dylbi dhe një kuletë që e kishin gjetur në
xhepin e njërit nga të vrarët. E hapën. Aty ishte libreza ushtarake, ca letra të
shkruara që ishin lagur e bërë të palexueshme dhe një fotografi. Në librezë
ishte emri i ushtarit: Vili Hofman. Me profesion farkëtar. Në fotografi ishte në
jetën civile bashmë një grua të re, me flokë të çelët, fytyrëqeshur dhe një vogëlushe
me një fjongo të madhe. Prapa ishte shkruar: Vili, Greta dhe Eliza. Ishin
fotografuar në shtator të vitit 1940.
Brahua nuk ja shqiste sytë vajzës dhe
gruas së ushtarit. Ata kishin vrarë farkëtarin Vili Hofman, që në vendin e tij
ishte një puntor, burrë dhe prind.
-Sa gjynah!- I shpëtoi atij padashur.
Astriti ju kthye menjëherë:
-Si the? Mos ta dëgjoj më atë fjalë.
Armiku nuk duhet mëshiruar, për të s’ka keqardhje. Armiku duhet urryer, i padëmshëm
bëhet vetëm duke e mundur dhe vrarë. Ngule mire në mendje këtë!
Brahua s’foli më, po mendja i punonte
gjith po atje: po sikur ta kishte vrarë ai? Gjermani ishte puntor, nga
fotografia dukej që s’ishte i kamur. Ndoshta pa dëshirën e tij e kishin nisur në
luftë. Gruaja dhe vajza e tij e prisnin që një ditë të kthehej në shtëpi, pa e
ditur që atij jeta ju shua në një det të huaj ku do të bëhej ushqim për
peshqit. Ku ta dish, mund që në ushtri të kishte shkuar edhe vullnetar. Atëhere
ca më keq për të. Punë dreqi! Po fundja kjo ishte lufta. Ose të vrisnin ose do t’i
vrisje.Të njëjtën do të bënte edhe gjermani me ‘të. Tek e fundit ne jemi në të
drejtë tone, në token tone.Më tej ai se vazhdoi arsyetimin, mendimet ishin
katrahurë, punët ishin më të thella nga sa ia merrte mendja atij.
E lanë pozicionin dhe vargan njëri pas
tjetrit morën të përpjetën për të shkuar në çetë. Nuk kishin bërë as njëqind
hapa, kur u dëgjua utyrima e motorrëve të motoskafëve dhe ata u shfaqën nga
kthesa e gjirit pranë bregut. Ishin dy: i mëparshmi dhe një tjetër, më i madh.
Skuadra
ishte në vend të zbuluar dhe i diktuan.Mitralozët rrapëllinë mbi pozicionin e mëparshëm
dhe mbi ta.Të zënë në befasi, u hutuan.
-Shtrihuni, zini vend pas gurëve,në
formacion zinxhir, shpejt, shpejt!
Motoskafi i vogël mori trupat e të vrarëve
të gjirit dhe u largua andej nga kishte ardhur. Tjetri, pa rreshtur së qëlluari,
u drejtua për nga vendi ku bregu zbriste butë në det dhe lejonte zbarkimin në
tokë. Gjermanët, u hodhën në ujë dhe zunë bregun.Ishin dhjetë.Me automatikë,
helmetat e çelikta u shkëlqenin në diell. Kishin një qen-ujk që tërhuzej dhe një
ushtar me flakhedhëse.Ishin trup të zgjedhur dhe përgatitur për luftë malore. Bëheshin
rret dhjetë vetë.Pa vonuar u hodhën në sulm, me kërcime, dy e nga dy. I
mbulonte me zjarr të pandërprerë mitralozi.
-Kujdes! Mos qëlloni pa urdhër.Do shtjemë
mbi ta kur të hyjnë në rrezen e qitjes. Kurseni fishekët. Bëni gati granatat!
Me zvarritje dhe kërcime, duke u fshehur
prapa gurëve, gjermanët po afroheshin,ashtu siç zvarritet gjarpri.Në krye ishte
ushtari me qenin dhe zjarrhedhësi.
Partizanët zbrazën breshërinë e parë.
Gjermanët u tulatën. Petriti shkrehu tërë karikatorin e automatikut.
-Asgjësoni qenin dhe flakhedhësin!
Metua, terziti mirë shënjestrën,mori
shenjë dhe qëlloi mbi qenin që zvarritej krahas të zot. U dëgjua një angullimë
e thekshme. E kishte qëlluar.”Një në dorë!” bërtiti Metua. Gjermanët përparonin
me këmbëngulje. Flakhedhësi lëshoi para pozicionit të tyre shkulmin e flakëve.
Morën flakë gurët bari dhe shkurret e cfakave.
-Qëllojeni atë dreq flakëhedhëse!
Dikush
e qëlloi flakhedhësen.Ajo u kall në flakë e tym të zi.Ushtari duke bërtitur u
rrokullis tatëpjetë, flaku bidonin, dhe me vrap mori tatëpjetën për tu kredhur
në det. Ishte si një pishtar I gjallë që digjej. Nuk ia doli. U këput si një urë zjarri dhe ra
perdhe. Era pruri deri te ata grahmën e shkrumbit dhe mishit të djegur.
Mitralozi nga motoskafi villte breshërin e
plumbave dhe si linte të ngrinin kokë, gjermanët përparonin pëllëmbë pas pëllëmbe
duke mbuluar me qitjen e automatikëve njëri-tjetrin. Kur u afruan në rrezen e
granatave, Petriti urdhëroi:
-Me granata, zjarr!
Pati të vrarë e të plagosur, por gjermanët
vazhdonin sulmin.
Nga partizanët u vra Kosta.Kur i dha
trupit përpara për të hedhur granatën, e goditi plumbi në kokë.Dha shpirt në çast.
E shihnin,por s’ishte koha për të qarë.Mund që të vriteshin të gjithë!
Fishekët po u mbaroheshin, qëllonin me
kursim. Hodhën edhe granatat e fundit. Drejtuan bajonetat. Po i vinte radha
luftimit trup me trup. Në atë çast u godit Metua. Plumbi e mori në këmbë. Qe përvëluese
si goditje rrufeje.
-Ah!-klithi ai- qentë, më goditën.
Brahua pa që nga mbigjuri pantallona u
skuq me gjak. I grisi rroben dhe u lemeris: nën të u duk mishi i dërrmishur, si
ta kishin coptuar dhëmbët e një egërsire dhe ceflat e dërrmuara e të përgjakura
të kockës. Gjaku rridhte çurg.
Brahua grisi këmishën dhe ja lidhi si mundi
plagën, por gjaku nuk pushonte, hoqi rripin e mesit dhe ja lidhi mbi plagë. “Mbaje
veten,s’është veç një plagë, do bëhesh mirë”- i dha zemër ai.
Në
atë djerrinë të thatë shkëmbore, buzë detit, larg fshatrave e njerëzve, si në
arenën e një cirku gladiatorësh, po zhvillohej një episod i egër e i përgjakshëm,
për jetë a vdekje, midis djemve të një çete partizane dhe ushtarëve nazistë, të
fuqisë që kishte pushtuar Europën. Dëshmitar kishin vetëm diellin.
Gjermanët u riorganizuan dhe u bënë gati
për sulm.
Djemtë mberthyen bajonetat, shtrënguan dhëmbët
dhe u bënë gati për luftën trup me trup. Secili duhet të luftonte për jetën e
tij dhe atë të shokut.Kishte ardhur çasti i madh!
“Paraaa partizanëë” Jehona e kësaj thirrje të papritur erdhi nga prroi i
thatë, u dëgjuan dhe shkrehje armësh. Nga çeta kishin dërguar një skuadër për
ndihmë, që po u delte gjermanëve në shpinë. Ata të zënë në befasi, nga frika e
rrethimit, morën të plagosurit dhe të vrarët e tyre dhe zunë vrapin për te
motoskafi, që nën goditjet e sulmuesve, mori rrugën e detit.
Të dy grupet u takuan, të shpëtuarit u
hodhën në qafë dhe përqafuan shpëtimtarët.Fjalët ishin të tepërta.
Sajuan dy tezga.Një për Kostën e pajetë
dhe tjetrën për Meton e plagosur, që ishte zverdhur dhe i rridhnin djersë të
ftohta. Gjaku vazhdonte ti kullonte pikë-pikë, plaga që tashmë ishte ftohur i
jepte dhimbje therëse e të padurueshme. Brahua i jepte zemër:
-Durim, bëhu burrë ke për të parë, do të bëhesh mirë, plaga do të
shërohet dhe do të kthehesh prapë në çetë- ai s’i besonte as vetë fjalët që i
thoshte, por shoku duhej mbajtur me shpresë. Brahua veç rënkonte, goja i ishte
tharë e bërë shkrumb, Ai pyeti me fjalë që mezi dëgjoheshin:
-Si thua ti, do të ma presin këmbën? Më mirë
të vdes se të mbetem me një këmbë!
-Leri budallallëqet, të thashë, ke për ta parë,
do të bëhesh mirë.
* *
*
Ata , fare të rinj, sapo kishin hyrë në
vorbullën e luftës. Atë ditë, pas përpjekjes së parë,kishin humbur dy shokë.Ishte
haraçi i gjakut që i paguhej lirise. Ajo e kishte çmimin të shtrenjtë. E ndjenë
veten të burrëruar.Ishte fillimi. Kishin për të bërë ende një rrugë të gjatë e
të panjohur, por me shpresa dhe besim në fitore deri në çlirimin e vendit, por
këtë ditë s’do ta harronin tërë jetën.
Metos ja prenë këmbën mbi gju. Nuk ia
doli. Plaga iu gangrenizua, ai u shua në lule të moshës, pas një muaji
dhimbjesh dhe vuajtjesh sfilitëse nga helmimi i gjakut. Brahua i ndenji mbi
krye dhe e qau me lot të hidhur.
Tiranë, nëntor-dhjetor 2016
No comments:
Post a Comment